Ο Tim Berners-Lee πριν από 15 χρόνια ανακοίνωσε στο περιβόητο άρθρο του στο Scientific American το όραμά του για έναν Παγκόσμιο Ιστό που θα βασίζεται στη σημασιολογία. Ο νέος αυτός Παγκόσμιος Ιστός, γνωστός και ως Σημασιολογικός (Semantic Web), αναπτύσσεται μέσω της ρητής έκφρασης των πληροφοριών και της ανάπτυξης διασυνδέσεων μεταξύ τους (Συνδεδεμένα δεδομένα – Linked Data). Σε αυτό το υπό ανάπτυξη νέο περιβάλλον πληροφοριών υπάρχει ένα κενό· λείπουν τα βιβλιογραφικά δεδομένα και έτσι πολλοί έχουν αρχίσει να μιλούν για ένα κενό στο μέγεθος μίας βιβλιοθήκης (library-sized hole in the Internet).
Σε αυτό το πλαίσιο διοργανώθηκε στις 15-16 Μαρτίου από την ιταλική ομάδα ενασχόλησης με το ανοικτό λογισμικό Koha (Koha Gruppo Italiano) συνέδριο με τίτλο “Beyond MARC: a discussion about Koha, MarcEdit, and BIBFRAME”. Το συνέδριο φιλοξενήθηκε στο American University of Rome και το παρακολούθησαν βιβλιοθηκονόμοι από την Ιταλία και από άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Η μετα-MARC εποχή και η μετάβαση των βιβλιογραφικών δεδομένων από τα υπάρχοντα κλειστά συστήματα στο διαδίκτυο υπό την μορφή των συνδεδεμένων δεδομένων αποτέλεσαν το κύριο αντικείμενο συζήτησης από τους τρεις προσκεκλημένους ομιλητές: Terry Reese (Digital Initiatives Librarian στο Πανεπιστήμιο του Ohio), Joy Nelson (Director of Migrations στην εταιρεία ByWater Solutions) και Eric Lease Morgan (Digital Initiatives Librarian στο Πανεπιστήμιο Notre Dame).
O κ.Terry Reese εστίασε στα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν προκειμένου να γίνει η μετάβαση των υπαρχόντων βιβλιογραφικών δεδομένων στο σύννεφο των συνδεδεμένων δεδομένων (linked data cloud). Ένα βασικό ερώτημα είναι η ανίχνευση των οντοτήτων (entification) που υπάρχουν μέσα στις MARC εγγραφές, όπως και των σχέσεων μεταξύ αυτών των οντοτήτων. Για να γίνει αυτό θα πρέπει οι βιβλιοθηκονόμοι σήμερα να συμμετέχουν σε συζητήσεις σχετικά με τα νέα εννοιολογικά μοντέλα για την ανίχνευση των οντοτήτων (όπως το BIBFRAME της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου) και για τις αλλαγές στην καθημερινή ροή εργασίας των βιβλιοθηκονόμων-καταλογογράφων. Ακόμη θα πρέπει να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες για λογισμικά που θα υποστηρίζουν πλήρως τα συνδεδεμένα δεδομένα. O κ.Terry Reese θεωρεί ότι η πραγματική μετάβαση των βιβλιογραφικών δεδομένων (και όχι η απλή μετατροπή τους σε συνδεδεμένα δεδομένα) αποτελεί ένα μαραθώνιο και είμαστε μόνο στην αρχή.
Η κα. Joy Nelson, υπεύθυνη της εταιρείας ByWater Solutions για τη μετάπτωση δεδομένων μεταξύ διαφορετικών πληροφοριακών συστημάτων βιβλιοθηκών επισήμανε την ανάγκη να απελευθερωθούν τα βιβλιογραφικά δεδομένα από τα σύγχρονα κλειστά συστήματα. Για να γίνει αυτό και για να εκφραστούν οι πληροφορίες που υπάρχουν μέσα στις βιβλιογραφικές εγγραφές κατά ρητό (explicit) τρόπο απαιτούνται τρία πράγματα: 1) δομημένα μεταδεδομένα, 2) ελεγχόμενα λεξιλόγια και 3) διασύνδεση δεδομένων. Οι βιβλιοθηκονόμοι διαθέτουν τεχνογνωσία για τα πρώτα δύο. Άρα αυτό που απαιτείται είναι μία γενναία αλλαγή κουλτούρας και ροών εργασίας για να εξυπηρετηθούν οι χρήστες των βιβλιοθηκών στο φυσικό τους ψηφιακό χώρο που δεν είναι άλλος από τις μηχανές αναζήτησης (Google, Bing, κ.ά.).
Ο κ. Eric Lease Morgan υποστήριξε ότι μία βιβλιοθήκη αποτελεί ένα σύνολο συλλογών και υπηρεσίες. Οι συλλογές χωρίς υπηρεσίες είναι άχρηστες και υπηρεσίες χωρίς συλλογές είναι κενές. Οι συλλογές και οι υπηρεσίες συνεχώς μετασχηματίζονται και έτσι και η διαδικασία της βιβλιογραφικής περιγραφής είναι και αυτή σε συνεχή εξέλιξη. Τα συνδεδεμένα δεδομένα και το BIBFRAME αποτελούν μέρος αυτής της εξέλιξης. Ακόμα και αν μετά τη μετάβαση στο BIBFRAME διαπιστωθεί από τη βιβλιοθηκονομική κοινότητα ότι χρειάζεται κάποιο άλλο μοντέλο/εργαλείο βιβλιογραφικής περιγραφής, θα έχει επιτευχθεί ένας βασικός στόχος: τα βιβλιογραφικά δεδομένα θα είναι συνδεδεμένα και σε μορφή RDF, το κενό σε μέγεθος βιβλιοθήκης μέσα στο διαδίκτυο θα έχει καλυφθεί! Η παρουσίασή του κατέληξε με μία χρηστική “συνταγή” για βιβλιογραφικά συνδεδεμένα δεδομένα.
Η πρώτη μέρα ολοκληρώθηκε με τη διοργάνωση συζήτησης όπου συμμετείχαν οι τρεις ομιλητές, η Ιταλίδα βιβλιοθηκονόμος Tiziana Possemato, ενεργό μέλος στο ευρωπαϊκό χρηματοδοτούμενο project ALIADA για τη δημοσίευση των βιβλιογραφικών δεδομένων ως συνδεδεμένα δεδομένα, και ο Paul Poulain, εκπρόσωπος της εταιρείας BibLibre. Τη συζήτηση διηύθυνε η βιβλιοθηκονόμος Antonella Trombone του πανεπιστημίου της Sapienza. Η εστίαση της συζήτησης ήταν η μετάβαση των δεδομένων από τα κλειστά συστήματα στα συνδεδεμένα δεδομένα, όπως και το θέμα της απώλειας δεδομένων κατά τη διαδικασία της μετάβασης. Η απώλεια δεδομένων θεωρείται αναμενόμενη, αλλά όχι απαραίτητα προβληματική. Ο στόχος είναι η επικοινωνία και πολλές φορές κάποια πληροφορία “χάνεται στη μετάφραση”. Ακόμα η ποιότητα των βιβλιογραφικών δεδομένων αποτελεί έναν μύθο της βιβλιοθηκονομικής κοινότητας και αυτό οφείλεται όχι μόνο στον ανθρώπινο παράγοντα, αλλά και στη μη πραγματική μετάβαση των δεδομένων των βιβλιοθηκών από το ένα σύνολο κανόνων στο άλλο. Για παράδειγμα οι εγγραφές AACR μεταφέρθηκαν σε κάποια πεδία MARC και μετά οι ίδιες εγγραφές “μετατράπηκαν” σε AACR2r αυτοματοποιημένα. Πολλές βιβλιοθήκες σήμερα έχουν υιοθετήσει το RDA, ενώ στην ουσία οι βιβλιοθηκονόμοι κάνουν κανονική καταλογογράφηση σε MARC με την προσθήκη κάποιων πεδίων στα 300! Αυτό που απαιτείται είναι όχι μόνο η αλλαγή μοντέλου βιβλιογραφικής περιγραφής, αλλά και η αλλαγή εργαλείων και ροών εργασίας.
Τη δεύτερη μέρα διοργανώθηκαν δύο workshop. Στο πρώτο workshop πραγματοποιήθηκαν ασκήσεις πάνω στο εργαλείο MarcEdit, το οποίο έχει αναπτύξει ο ίδιος ο κ. Terry Resse για τη διόρθωση εγγραφών MARC. Στο δεύτερο workshop πραγματοποιήθηκαν ασκήσεις βιβλιογραφικής περιγραφής με το εργαλείο BIBFRAME editor που δοκιμαστικά έχει αναρτήσει η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου στον αντίστοιχο δικτυακό τόπο.
Το διήμερο συνέδριο αυτό ήταν απόλυτα πετυχημένο και έδωσε την ευκαιρία σε όλους όσοι συμμετείχαν να ενημερωθούν για τα νέα βιβλιογραφικά πρότυπα, αλλά και για τις αλλαγές που απαιτούνται προκειμένου να ενσωματωθούν πλήρως τα βιβλιογραφικά δεδομένα στο νέο Παγκόσμιο Ιστό. Το σίγουρο είναι ότι είμαστε ακόμα στην αρχή και μέχρι το τέλος του μαραθωνίου στον οποίο είναι υποχρεωμένες να συμμετάσχουν οι βιβλιοθήκες απαιτούνται πολλές αλλαγές, όχι μόνο σε εργαλεία και καθημερινές πρακτικές, αλλά κυρίως σε νοοτροπία.
Χρήσιμες διευθύνσεις:
Terry Reese: http://www.slideshare.net/reese_terry/the-world-beyond-marc-lets-focus-on-asking-the-right-questions
Eric Lease Morgan: http://infomotions.com/blog/2016/03/bibframe/
ALIADA: http://www.aliada-project.eu/
MarcEdit: http://marcedit.reeset.net/
BIBFRAME editor: http://bibframe.org/tools/editor/
Koha Gruppo Italiano: https://www.facebook.com/KohaGruppoItaliano/?ref=hl
Φωτογραφίες: https://www.flickr.com/photos/97389362@N06/sets/72157665423882540
