From CUDOS and Semion to Creative Commons and Open Knowledge Foundation

Διεπιστημονικό Συνέδριο Ιστορία της Πληροφορίας με θέμα “Σημεία αναφοράς από τον πάπυρο στο ηλεκτρονικό έγγραφο”

Παρασκευή 24, Σάββατο 25 Μαΐου 2013, στην Νομική Βιβλιοθήκη, Μαυρομιχάλη 23, Αθήνα

Ο Συν-ιδρυτής του Open Knowledge Foundation Greece Μαρίνος Παπαδόπουλος, δικηγόρος και Legal Lead Creative Commons Greece παρουσίασε ” Από το CUDOS και το Semion στον οργανισμό Creative Commons και στο Open Knowledge Foundation “

Ο κοινωνιολόγος και καθηγητής στο πανεπιστήμιο Columbia των Ηνωμένων Πολιτειών Robert Merton στο έργο του «The Normative Structure of Science» που δημοσίευσε το 1942 εισήγαγε αυτό που είναι ευρύτερα γνωστό ως «Merton Thesis»—το αξίωμα Merton, θα λέγαμε σήμερα—και σχετίζεται με τις επαναστατικές απόψεις του για την ηθική και κοινωνιολογική προσέγγιση των επιστημών. Οι ριζοσπαστικές απόψεις του Merton, που συχνά αναφέρονται με το ακρωνύμιο CUDOS ή ως Μερτόνια ηθική των επιστημών, περιλαμβάνουν τις εξής θεμελιώδεις παραδοχές:

Communalism: δηλαδή κοινοκτημοσύνη επί των επιστημονικών ανακαλύψεων σύμφωνα με την οποία θέση του οι επιστήμονες που προβαίνουν σε επιστημονικές ανακαλύψεις κι δι’αυτών προάγουν την επιστήμη τους πρέπει να απεκδύονται της πνευματικής τους ιδιοκτησίας επαφυέμενοι μόνο στην αναγνώριση και στην εκτίμηση των άλλων για τα επιστημονικά τους επιτεύγματα. Κοντολογίς, στη Μερτόνια ηθική των επιστημών προέχει η διαφύλαξη της εξουσίας αναγνώρισης της πατρότητας στο ηθικό δικαίωμα της Πνευματικής Ιδιοκτησίας, αλλά και η παραίτηση από οποιαδήποτε εξουσία υπέρ του δημιουργού που εκπορεύεται από το περιουσιακό δικαίωμα της Πνευματικής Ιδιοκτησίας.
Universalism: δηλαδή οι αξιώσεις για την επιστημονική ορθότητα και αλήθεια πρέπει να στηρίζονται σε κριτήρια καθολικά αποδεκτά και απροσωποποιημένα που δεν έχουν καμία εξάρτηση από φυλετικούς, ταξικούς, θρησκευτικούς ή εθνικούς διαχωρισμούς.
Disinterestedness: δηλαδή οι επιστήμονες πρέπει ν’αμείβονται όταν ενεργούν κατά τρόπο ανιδιοτελή.
Organized Skepticism: όλες οι επιστημονικές ιδέες πρέπει να υπόκεινται στον αυστηρό και επιστημονικά τεκμηριωμένο έλεγχο της επιστημονικής κοινότητας.

Παρόμοια άποψη μ’αυτή που διατύπωσε ο Robert Merton αναφορικά με την ελευθερία πρόσβασης και χρήσης των επιστημονικών έργων, διατύπωσε ο Βραζιλιάνος καλλιτέχνης και καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Sao Paolo Artur Matuck αναφορικά με τη χρήση λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων.

Οι πρώτες άδειες που ενθάρρυναν την Ανοικτότητα είναι αυτές που δημιουργήθηκαν από τα νομικά τμήματα Αμερικανικών πανεπιστημίων όπως οι άδεια BSD (Berkeley Software Distribution) που δημιουργήθηκε το 1988 και τροποποιήθηκε το 1989, καθώς και η άδεια MIT για την χρήση λογισμικού του 1988 που προέβλεπε ελεύθερη χρήση λογισμικού υπό τον όρο της αναφοράς δημιουργού.

Αυτές οι άδειες, συμπεριλαμβανομένης της άδειας GNU GPL που δημιούργησε ο Richard Stallman, αρχικά το 1985, αλλά που δημοσίευσε ως πρώτη επίσημη εκδοχή της το 1989 ήταν η απαρχή των Copyleft αδειών για τη διάθεση έργων Πνευματικής Ιδιοκτησίας και χρήση αυτών χωρίς τους περιορισμούς που προέβλεπε ο νόμος εκπορευόμενους από τον απόλυτο και αποκλειστικό χαρακτήρα του δικαιώματος της Πνευματικής Ιδιοκτησίας.

Οι απόψεις του Matuck και του Stallman βρήκαν απήχηση στο έργο του οργανισμού Creative Commons 30 χρόνια μετά τον Matuck, στις αρχές της δεκατίας του 2000, που δημιούργησε και διέθεσε στην αγορά τις άδειες Creative Commons για την αδειοδότηση έργων, λογοτεχνικών, καλλιτεχνικών, επιστημονικών ή/και λογισμικού στο ψηφιακό ή αναλογικό περιβάλλον. Ο οργανισμός Creative Commons που δημιουργήθηκε στη Μασαχουσέτη των Ηνωμένων Πολιτειών το 2001 εμπνεύσθηκε αφενός από τις απόψεις του Matuck για την αδειοδότηση λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων αφετέρου από το έργο του Richard Stallman και την άδεια GNU GPL για την αδειοδότηση λογισμικού.

Ένας από τους σημαντικότερους Ευρωπαϊκούς φορείς υπέρμαχους της Ανοικτότητας είναι το Open Knowledge Foundation που εδρεύει στο Cambridge του Λονδίνου, και ο οποίος δημιούργησε την ευρύτατα πλέον χρησιμοποιούμενη CKAN πλατφόρμα για τη διαχείριση ανοικτών δεδομένων που παράγονται και χρησιμοποιούνται είτε από Κυβερνητικούς φορείς είτε από ιδιωτικούς φορείς. Το Open Knowledge Foundation ιδρύθηκε το 2004 στο Λονδίνο με σκοπό την προώθηση των ανοικτών δεδομένων και του ανοικτού περιεχομένου. Έκτοτε έχει διεθνοποιηθεί με παρουσία σε πολλές χώρες—στην Ελλάδα ο φορέας Ίδρυμα Ανοικτής Γνώσης Ελλάδας (Open Knowledge Foundation Greece).