Η δυναμική της άδειας Open Data Commons στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης και των Μεγάλων Δεδομένων

Διακυβέρνηση της Τεχνητής Νοημοσύνης ή Διακυβέρνηση από την Τεχνητή Νοημοσύνη;

Στα πλαίσια οργάνωσης του διεθνούς συνεδρίου Computers, Privacy and Data Protection (CPDP), το Centre for Internet and Society διοργάνωσε μια συζήτηση σχετικά με τη διακυβέρνηση της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) και τα ψηφιακά κοινά, με κεντρικό θέμα το αν η ΤΝ πρέπει να κυβερνάται ή αν, αντίθετα, χρειάζεται να κυβερνά και να ελέγχει. Η συζήτηση, με συντονίστρια την Aλεξάνδρα Γιαννοπούλου από το Digital Freedom Fund, έφερε στο ίδιο τραπέζι σημαντικές προσωπικότητες, όπως οι Melanie Dulong de Rosnay (Centre Internet et Société, CNRS), Renata Avila (Open Knowledge Foundation), Yaniv Benhamou (University of Geneva) και Ramya Chandrasekhar (Centre Internet et Société, CNRS), προκειμένου να αναπτυχθεί ένα ανοιχτός διάλογος σχετικά με προς ανάλυση ζήτημα. Με σε αυτό το πλαίσιο, η θεματική που διαπέρασε όλες τις εισηγήσεις ήταν η ιδέα ότι η ΤΝ φέρνει νέες μορφές ιδιοποίησης και εγκλεισμού των δεδομένων, οι οποίες περιορίζουν την κοινωνική τους αξία. Η ανάπτυξη των συστημάτων ΤΝ προϋποθέτει τη δημιουργία και την εκμετάλλευση τεράστιου όγκου δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων και αυτών του δημόσιου τομέα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπως ανέφερε στην εισαγωγή της η Αλεξάνδρα Γιαννοπούλου, είναι το MegaFace dataset, που περιλαμβάνει 3 εκατομμύρια φωτογραφίες με άδεια Creative Commons από το Flickr. Παρά τις άδειες αυτές, το dataset χρησιμοποιήθηκε για εκπαίδευση συστημάτων αναγνώρισης προσώπου, τονίζοντας έτσι τις νέες προκλήσεις που αντιμετωπίζει το open movement όσον αφορά την προστασία της ιδιωτικότητας, τα δικαιώματα καλλιτεχνών και την αποφυγή της εξόρυξης δεδομένων.

Η Νέα Οικονομία της Τεχνητής Νοημοσύνης

Σήμερα, νέοι φορείς εισέρχονται στο supply chain της ΤΝ, ενώ διαμορφώνονται διαφορετικές σχέσεις μεταξύ κρατικών και ιδιωτικών παραγόντων. Όπως τόνισε η Ramya Chandrasekhar, ο ρόλος του κράτους στην κοινόχρηστη διακυβέρνηση των δεδομένων μεταλλάσσεται: το κράτος δεν είναι πλέον μόνο ένας θεσμικός ρυθμιστής, αλλά συχνά λειτουργεί ως επιμελητής και χρήστης δεδομένων – για παράδειγμα, τα δεδομένα ανοιχτής διακυβέρνησης χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευση συστημάτων ΤΝ. Σε αυτό το πλαίσιο, η Chandrasekhar υποστήριξε ότι οι κανονισμοί της ΕΕ πρέπει να προσαρμοστούν στον πολυδιάστατο αυτό ρόλο του κράτους.

Από την άλλη, το θεσμοθετιμένο πλαίσιο αποτροπής της ιδιοποίησης κοινών πόρων από το κράτος και την αγορά, πρέπει  να επαναξιολογηθεί για να παραμείνει επίκαιρο και συμβατό με τις τρέχουσες εξέλιξεις στην εποχή των Μεγάλων Δεδομένων και της ΤΝ. Η αξία των δεδομένων σήμερα καθορίζεται από νέες δυνάμεις εξουσίας, όπου το κράτος και οι ιδιωτικοί φορείς συνδιαμορφώνουν ποιος θα επωφελείται και με ποιους όρους.

Οι Δυνατότητες της Άδειας Open Data Commons

Στη συνέχεια της συζήτησης, οι Yaniv Benhamou και Melanie Dulong de Rosnay παρουσίασαν ένα εργαλείο που μπορεί να συμβάλει στην προστασία της ιδιωτικότητας και των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, αναφερόμενοι στην άδεια Open Data Commons. Η άδεια αυτή εμπλουτίζει τις παραδοσιακές άδειες για ανοιχτά δεδομένα, εισάγοντας στοιχεία που λειτουργούν ως θεσμικά “σήματα αξίας.” Αυτά περιλαμβάνουν:

• Δέσμευση κοινοχρησίας (share-alike), που διασφαλίζει τη διαρκή κυκλικότητα των δεδομένων.
• Δέσμευση για ιδιωτικότητα, που υποχρεώνει στη συμμόρφωση με τις νομικές υποχρεώσεις γύρω από το ζήτημα της ιδιωτικότητας.
• Δικαίωμα στη διαγραφή (right to erasure), για άσκηση του δικαιώματος απόσυρσης των δεδομένων από οποιαδήποτε χρήση.
• Δέσμευση για βιωσιμότητα, που απαιτεί αξιολόγηση των οικολογικών επιπτώσεων κάθε επαναχρησιμοποίησης.

Επιπλέον, η άδεια περιλαμβάνει νέα, προαιρετικά στοιχεία που μπορούν να επιλέγονται από τον πάροχο δεδομένων, όπως το δικαίωμα περιορισμού της χρήσης σε συγκεκριμένους φορείς και το δικαίωμα επιβολής αμοιβής για την επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων, ώστε τα έσοδα να ενισχύσουν την υποδομή της κοινοχρησίας.

Προοπτικές για τη Διακυβέρνηση των Δεδομένων από τις Κοινότητες

Η Renata Avila παρουσίασε την προοπτική των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, αναδεικνύοντας την άδεια Open Data Commons ως εργαλείο ενδυνάμωσης των κοινοτήτων για να μοιράζονται τα δεδομένα τους, ελέγχοντας παράλληλα τον τρόπο χρήσης τους και τα οφέλη που προκύπτουν. Ένα κρίσιμο σημείο που έθεσε αφορά την τεχνική διαλειτουργικότητα και τη δημιουργία κοινοτικών προτύπων για τα δεδομένα, προκειμένου να αποτραπεί η υπερβολική εξουσία των μεγάλων τεχνολογικών φορέων, αφήνοντας χώρο και σε μικρότερους, κοινοτικούς φορείς να αναπτύξουν τις δικές τους εφαρμογές ΤΝ.

Η συζήτηση ανέδειξε την επείγουσα ανάγκη να αναπτυχθούν και να υλοποιηθούν λύσεις για μία συλλογική διακυβέρνηση των δεδομένων, με γνώμονα την ισορροπία μεταξύ της ιδιωτικότητας, των δικαιωμάτων των δημιουργών και της συλλογικής καινοτομίας. Η άδεια Open Data Commons αποτελεί μία πολλά υποσχόμενη πρωτοβουλία προς αυτή την κατεύθυνση, την οποία το Open Knowledge Foundation στοχεύει να προωθήσει περαιτέρω. Είναι η στιγμή για δράση και για τη συνεργασία της κοινότητας, ώστε να πραγματοποιηθεί το όραμα για ανοιχτή, βιώσιμη και κοινωνικά δίκαιη διακυβέρνηση των δεδομένων.