Τα ανοικτά δεδομένα μονοπωλούν τα τελευταία χρόνια τις συζητήσεις που αφορούν τη διαφάνεια και τη διάχυση των πληροφοριών μεταξύ των οργανισμών (δημοσίων και μη) και των πολιτών. Η Ελλάδα σε συμμόρφωση προς τις κοινοτικές οδηγίες της ΕΕ (2013/37/ΕΕ) και τη διεθνή πρακτική που ακολουθείται για τα ανοικτά δεδομένα, έχει θεσπίσει νομοθετικό πλαίσιο από το 2006 (ν. 3448/2006), το οποίο και αντικατέστησε με το Ν. 4305/2014. Ο τελευταίος νόμος, σε συνδυασμό με τις εγκυκλίους που έχουν δημοσιευθεί, αποτελούν έναν οδηγό για τον τρόπο και την μορφή ανάρτησης των ανοικτών δεδομένων των δημοσίων φορέων στο data.gov.gr.
Τον περασμένο Μάρτιο το Υπουργείο Διοικητικής Ανασυγκρότησης -κάτω από τη σκέπη του οποίου βρίσκονται τα ανοικτά δεδομένα- δημοσίευσε την “Ετήσια έκθεση για τη διάθεση και την περαιτέρω χρήση των ανοικτών δεδομένων” όπου και παρέχονται πληροφορίες για την ανταπόκριση των δημοσίων φορέων στην παροχή των δεδομένων και την ανάρτησή τους στον ιστότοπο.
Αποτελέσματα της έκθεσης
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης, η ανταπόκριση των δημόσιων φορέων στην εφαρμογή της πολιτικής των ανοικτών δεδομένων είναι περιορισμένη. “Τα προβλήματα τα οποια εντοπίστηκαν συνοψίζονται στην περιορισμένη ανταπόκριση σημαντικών δημόσιων φορέων, στην ανάγκη βελτιώσεων στις υποδομές, στην περαιτέρω ενεργοποίηση μετόχων, εκτός της Διοίκησης, και στην ενίσχυση της περαιτέρω χρήσης, τόσο από φορείς του δημόσιου τομέα, όσο κι από κάθε πιθανό ενδιαφερόμενο”.
Η ποσοτική ανάλυση των παρεχόμενων δεδομένων κατέγραψε σημαντική άνοδο στην εγγραφή νέων φορέων, από 70 (την περίοδο από 27.7.2015 έως 5.2.2016), σε 159 (την περίοδο 5.2.2016 έως 20.1.2017) (γράφημα 1). Συγκρίνοντας τις δύο περιόδους, παρατηρείται αύξηση των αναρτηθέντων εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων, από 847 σε 3.622 (γράφημα 2).
Την πρωτοκαθεδρία στην ανάρτηση εγγράφων έχουν οι Δήμοι (31% επί του συνόλου των αναρτηθέντων εγγράφων), παρόλα αυτά η ανταπόκρισή τους στην εφαρμογή της οδηγίας για τα ανοιχτά δεδομένα είναι πολύ μικρή, καθώς μόνο το 15% των Δήμων της χώρας την εφαρμόζει.
Αυξημένη, επίσης, παρουσιάζεται η επισκεψιμότητα του ιστότοπου και η λήψη αρχείων απ΄αυτόν, όχι μόνο από δημοσίους υπαλλήλους, αλλά κι από πολίτες (φοιτητές, δημοσιογράφοι, επιχειρηματίες κ.λπ.), κυρίως για δεδομένα επιχειρησιακού και γεωγραφικού χαρακτήρα.
Διάθεση και μορφή των datasets
Κάποια από τα προβλήματα που εντοπίζονται στη λειτουργία του data.gov.gr είναι η διάθεση και το είδος των αρχείων που αναρτώνται.
Όσον αφορά τη διάθεση των αρχείων έχει καταγραφεί έντονη “αποσπασματικότητα και διαφοροποίηση” μεταξύ των αποφάσεων καταγραφής των συνόλων εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων μεταξύ των φορέων. Το διαφορετικό έργο κι ο τρόπος συγκρότησης των φορέων, οδήγησε στη θέσπιση ενός νόμου, ο οποίος παρέχει γενικές κατευθύνσεις για την ταξινόμηση των ανοικτών δεδομένων, με τις ειδικότερες κατευθύνσεις (τέσσερις κατηγορίες) να παρέχονται σε εγκύκλιες οδηγίες. Αυτό διαπιστώθηκε ότι δεν ήταν αρκετό, καθώς σύμφωνα με την έκθεση, “η αποσπασματικότητα η οποία παρατηρείται σε περιπτώσεις φορέων οι οποίοι διέπονται από κοινό νομοθετικό και θεσμικό πλαίσιο, ασκούν παρόμοιες αρμοδιότητες και συνακόλουθα θα μπορούσε να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι θα έπρεπε να έχουν στην κατοχή τους παρόμοιες κατηγορίες συνόλων δεδομένων, οδηγεί σε μία ποιοτική ανομοιομορφία, η οποία δυσχεραίνει την κατανόηση των συνόλων δεδομένων που διαθέτει ο κάθε φορέας από κάθε ενδιαφερόμενο φορέα ή πολίτη”.
Η διατύπωση του Νόμου και των διευκρινηστικών εγκυκλίων που ακολούθησαν δεν αποσαφηνίζουν τη μορφή που θα πρέπει να έχουν τα αναρτώμενα αρχεία. Μία από τις δυσκολίες που ανέκυψαν κατά τη διαδικασία ανάρτησης των ανοικτών δεδομένων, ήταν η μετατροπή μη-μηχαναγνώσιμων δεδομένων σε μηχαναγνώσιμα. Αυτό ανάγεται στο γεγονός ότι παρατηρήθηκε δυσκολία στην κατανόηση της λογικής των ανοικτών δεδομένων.
Τα ανοικτά δεδομένα, για να μπορούν να αξιοποιηθούν, θα πρέπει να βρίσκονται σε μορφές που μπορούν να επεξεργαστούν, και δη xls/xlsx ή/και csv/xml/json. Σύμφωνα με τον Πίνακα 1, παρατηρούμε ότι από το σύνολο των αρχείων που αναρτήθηκαν, μόνο 1.354 μπορούν να υπαχθούν στην κατηγορία των datasets, ενώ τα υπόλοιπα 1.140, αν και κρίνονται ως datasets, η μορφή τους δεν είναι σωστή. Εικόνες, URL και άλλης μορφής (pdf, doc, rar κ.α.) είναι κάποια από τα μηχαναγνώσιμα και μη αρχεία που αναρτώνται στον ιστότοπο.
Η Ανοικτή Αδειοδότηση στο data.gov.gr
Για να θεωρηθεί ένα dataset ως ανοικτό θα πρέπει αυτό να χαρακτηριστεί ως τέτοιο με τη χρήση αδειών, όπως είναι τα Creative Commons ή τα Open Data Commons. Στο άρθρο τους οι Danny Lämmerhirt και Freyja van den Boom επισημαίνουν “ότι μόνο το 38% των επιλέξιμων συνόλων δεδομένων είχαν αδειοδοτηθεί ανοικτά”. Αυτό σημαίνει ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό από το σύνολο των αναρτημένων εγγράφων μπορεί κάποιος να αξιοποιήσει χωρίς να έχει την αμφιβολία καταπάτησης πνευματικών δικαιωμάτων.
Το data.gov.gr ως πύλη ανοικτών δεδομένων θα έπρεπε να παρέχει και την αντίστοιχη αδειοδότηση στα datasets που φιλοξενεί. Αναλύοντας τα δεδομένα που υπάρχουν στον ιστότοπο (ΔΙάγραμμα1) παρατηρείται ότι το 50,2% των datasets δεν έχουν καμία απολύτως άδεια. Ακολουθεί με 23,6% το άλλο (ανοικτό) και με 8.6% η αδειοδότηση με creative commons. Από το σύνολο των δεδομένων μόνο περίπου το 15% έχει άδεια (Creative Commons ή Open Data Commons), ενώ η συντριπτική πλειοψηφία δεν έχει καμία ή έχει απροσδιόριστη αδειοδότηση.
Διάγραμμα 1: Κατάσταση της Ανοικτής Αδειοδότησης στο data.gov.gr, Πηγη: www.data.gov.gr
Ποσοτική, αλλά όχι ποιοτική πρόοδος
Αν και η ποσοτική ανάλυση παρουσιάζει άνοδο στην κοινοποίηση εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων στον ιστότοπο, εν τούτοις δεν υπάρχει ποιοτικό αντίκρυσμα. Σύμφωνα με τους δείκτες του Open Data Barometer και του European Data Portal, η Ελλάδα -όπως και στην έκθεση του 2016- έχει χαμηλή επίδοση στη διάχυση, χρήση και αξιοποίηση των ανοιχτών δεδομένων, στους δημόσιους φορείς και στον επιχειρηματικό κόσμο. Η ελλιπής διάθεση ανοικτών δεδομένων παρουσιάζεται κι από ένα άλλο δείκτη για το 2017, τον Global Open Data Index του ΟΚ Ιnternational, όπου η Ελλάδα καταλαμβάνει την 35η θέση ανάμεσα σε 94 χώρες.
Η θέση του OK Greece για τα ανοικτά δεδομένα στην Ελλάδα
Το Open Knowledge International οραματίζεται έναν κόσμο στον οποίο κυριαρχούν η ανοικτότητα, η διαφάνεια και η διάχυση των πληροφοριών στην κοινωνία, με στόχο την ολόπλευρη ενημέρωση των πολιτών και την ορθότερη λήψη αποφάσεων. Στην τελική έκθεση του Global Open Data Index για το 2017 τρία ήταν τα προβλήματα που εντοπίστηκαν: τα ανοικτά δεδομένα είναι δύσκολο να εντοπιστούν, δεν είναι φιλικά στη διαχείριση για το χρήστη και σπανίως είναι αδειοδοτημένα ως ανοικτά.
Αναλύοντας ως OK Greece την ετήσια έκθεση του Υπουργείου Διοικητικής Ανασυγκρότησης, εντοπίζουμε αυτές τις τρεις προβληματικές περιοχές και στη διάθεση των ανοικτών δεδομένων στην Ελλάδα. Ο Νόμος (4305/2014) μαζί με τις εγκυκλίους που ακολούθησαν, ενισχύουν τις προσπάθειες για το άνοιγμα των δεδομένων. Παρ’ όλα αυτά θεωρούμε ότι θα πρέπει να γίνουν παρεμβάσεις, οι οποίες θα συμβάλλουν στην καλύτερη αξιοποίηση και διάχυση των δεδομένων:
- Η νομοθετική αποσαφήνιση της ορολογίας “ανοικτά δεδομένα” και η διαφοροποίηση των δεδομένων που αναρτώνται στο data.gov.gr με τις πληροφορίες και τα έγγραφα που αναρτώνται στη Διαύγεια.
- Η περαιτέρω διευκρίνηση της μηχανογνώσιμης μορφής που θα πρέπει να έχουν τα datasets στο ιστότοπο του data.gov.gr και ο διαχωρισμός τους από τις υπόλοιπες μορφές αρχείων, μηχαναγνώσιμες και μη.
- Η ενίσχυση της κουλτούρας της ανοικτότητας στους δημόσιους φορείς μέσω σεμιναρίων, kάτi που ήδη υλοποιούμε μέσα από το School of Data και τις δεσμεύσεις μας στο Open Government Partnership (OGP).
- Τέλος, είναι απαραίτητη η αδειοδότηση του συνόλου των δεδομένων που βρίσκονται και δημοσιεύονται στο data.gov.gr.
Το 2018 θα γίνει στην Ελλάδα το μεγαλύτερο γεγονός ανοικτών δεδομένων και ανοικτής γνώσης. Το OK Fest θα μπορούσε να αποτελέσει το έναυσμα για περαιτέρω συζήτηση σχετικά με τα ανοικτά δεδομένα, τόσο σε εγχώριο όσο και σε διεθνές επίπεδο.
